Spirometria - jak się przygotować do badania?

Czym jest spirometria?

Spirometria to badanie, które służy do oceny sprawności wentylacyjnej układu oddechowego, od której zależy funkcja płuc. To podstawowe i najczęściej wykonywane badanie czynnościowe, wykorzystywane m.in. w diagnostyce i monitorowaniu wielu chorób przebiegających z zajęciem układu oddechowego.

Jak wygląda spirometria? Z reguły badanie przeprowadza się w pozycji siedzącej. U pacjentów z otyłością lub kobiet w ciąży można wykonać je w pozycji stojącej. Na nos zakłada się zacisk (klips). Spirometr (urządzenie pomiarowe) umożliwia rejestrację ilości, prędkości przepływu oraz ciśnienia powietrza wdychanego i wydychanego.

Na czym polega spirometria? Jej istotą jest ocena czynności układu oddechowego.

Spirometria obejmuje 2 typy badania:

• spirometrię statyczną (wolną) umożliwiającą rejestrację krzywej oddechowej podczas zwyczajnego, spokojnego oddychania, po którym następuje maksymalny spokojny wydech i wdech, a potem spokojny wydech;
• spirometrię dynamiczną (najpowszechniejszą), która jest zapisem krzywej przepływ-objętość podczas intensywnego, forsownego manewru oddechowego. Polega na wykonaniu maksymalnego wdechu – do uzyskania całkowitej pojemności płuc. Po nim następuje dynamiczny, utrzymywany jak najdłużej wydech do poziomu objętości zalegającej (residual volume, RV), czyli objętości powietrza zalegającego w płucach po maksymalnym wydechu.

Spirometria z próbą rozkurczową wykazuje zmienność obturacji oskrzeli, często towarzyszącą astmie. Pośrednio może wskazywać na nadreaktywność oskrzeli. Badanie składa się z 2 spirometrii: przed i po podaniu leku rozkurczowego – zwykle krótkodziałającego β-mimetyku.

Spirometryczna próba prowokacyjna umożliwia ocenę występowania nadreaktywności oskrzeli.

Reklama

Jak się przygotować do spirometrii?

Badanie ankietowe pacjentów z 52 krajów przeprowadzone w 2018 r. przez European Lung Foundation wykazało, że potrzebny jest dostęp do dokładniejszych instrukcji i bardziej szczegółowych informacji, jak przygotować się do spirometrii.

Czego nie robić przed spirometrią? Wg najnowszych (2019 r.) wspólnych wytycznych European Respiratory Society (ERS) i American Thoracic Society (ATS) należy:

• powstrzymać się od palenia tytoniu, papierosów elektronicznych i fajki wodnej (ze względu na ryzyko skurczu oskrzeli). Ile godzin nie palić przed spirometrią? 1 godzinę;
• 8 godzin przed badaniem unikać środków odurzających, w tym alkoholu;
• godzinę przed badaniem zrezygnować z intensywnego wysiłku fizycznego;
• na badanie zgłosić w wygodnym, luźnym ubraniu, które nie krępuje ruchu klatki piersiowej i brzucha.

Czy przed spirometrią można jeść? Czy zgłosić się na czczo? Wg polskich wytycznych w ciągu 2 godzin przed badaniem nie powinno się spożywać obfitych posiłków.

Czy przed spirometrią odstawić leki? To zależy od celu badania (decyduje lekarz):

• badanie wykonywane w celach diagnostycznych lub w celu przeprowadzenia próby prowokacyjnej wymaga odstawienia leków wziewnych;
• badanie wykorzystywane do monitorowania choroby lub oceny odpowiedzi na leczenie nie wymaga odstawienia leków wziewnych.

Instrukcje dotyczące odstawienia leków pacjent powinien otrzymać podczas rejestracji na badanie, w tym informację o:

• rodzaju, dawce i drodze podania każdego leku, który może zmienić czynność płuc;
• dacie ostatniego podania leku.

Czy grypa wyklucza spirometrię? A przeziębienie lub angina? Choroby infekcyjne przenoszone drogą oddechową są przejściowym przeciwwskazaniem do wykonania badania spirometrycznego.

Personel wykonujący badanie powinien przeprowadzić instruktaż oraz zademonstrować pacjentowi czynności i manewry związane ze spirometrią, np. maksymalny wdech, prawidłową postawę siedzącą (z lekko uniesioną głową), jak trzymać ustnik spirometru.

Przed badaniem rejestrowane są: wiek, wzrost, waga pacjenta oraz płeć urodzeniowa i pochodzenie etniczne.

Ile trwa spirometria?

Jak długo trwa spirometria? Zazwyczaj kilkanaście minut, jednak czas zależy m.in. od współpracy z pacjentem i liczby powtórzeń manewru.

Badanie natężonego wydechu obejmuje następujące fazy:

• maksymalny, możliwie najbardziej głęboki wdech, po którym w ciągu 2 sekund powinien nastąpić dynamiczny, gwałtowny początek natężonego wydechu;
• utrzymywanie wydechu aż do osiągnięcia plateau (wypłaszczenia) krzywej przepływ-objętość lub do przekroczenia 15 sekund natężonego wydechu;
• wykonanie ponownego możliwie najgłębszego wdechu (do poziomu całkowitej pojemności płuc).

Pomiary powtarza się co najmniej 3 razy, z ok. 1-minutowymi przerwami między manewrami. Jeśli jakość badania jest niewystarczająca, manewr natężonego wydechu można powtarzać do 8 razy (u dorosłych).

Kto może mieć zrobioną spirometrię? Wskazania

W takich przypadkach lekarz podejmuje decyzję o konieczności przeprowadzenia badania, oceniając stosunek korzyści do ryzyka.

Wskazania do spirometrii:

• podejrzenie choroby dróg oddechowych;
• ocena stopnia zaawansowania choroby układu oddechowego;
• badania przesiewowe w grupach ryzyka chorób płuc;
• ocena ryzyka okołooperacyjnego;
• ocena rokowania u pacjentów z chorobą układu oddechowego;
• monitorowanie postępu choroby i zaostrzeń;
• ocena odpowiedzi na leczenie;
• monitorowanie skutków narażenia na czynniki szkodliwe (w tym na dym tytoniowy, zanieczyszczenie powietrza) lub leki działające toksycznie na drogi oddechowe;
• wykluczenie przeciwwskazań do aktywności obciążających układ oddechowy (np. nurkowania).

Wskazania do wykonania spirometrii u dzieci są podobne jak u dorosłych. Wykonywanie spirometrii w zaawansowanej ciąży jest przeciwwskazane.

Spirometria w medycynie pracy wykorzystywana jest m.in. do oceny zdolności do pracy w zawodach wysokiego ryzyka (np. górnik, murarz).

Reklama

Co wykrywa spirometria? Interpretacja wyników

Tylko lekarz może dokonać interpretacji wyników spirometrii, analizy spirometrii prawidłowych i nieprawidłowych oraz dynamiki zmian spirometrycznych i patologicznych. Interpretację poprzedza ocena poprawności wykonania badania (analiza krzywej).

Jak czytać wyniki spirometrii? Wartości uzyskane z badania porównuje się z wartościami należnymi.

Analiza powinna odpowiadać m.in. na podstawowe pytania:

• czy stwierdzono obecność zaburzeń czynności układu oddechowego?
• jaki jest charakter i stopień nasilenia wykrytych zaburzeń?

Parametry podlegające ocenie:

• FEV1 – natężona pierwszosekundowa objętość wydechowa (objętość powietrza wychodząca z płuc podczas pierwszej sekundy natężonego wydechu);
• FVC – natężona pojemność życiowa (ilość powietrza wyychanego od najgłębszego wdechu do najgłębszego wydechu);
• FEV1/FVC (wskaźnik Tiffeneau) – jego obniżenie wskazuje na obturację dróg oddechowych;
• wyniki spirometrii statycznej: objętość oddechowa (TV), pojemność życiowa (VC), pojemność wdechowa (IC), zapasowa objętość wydechowa (ERV).

Co wykrywa spirometria? Na jej podstawie można:

• rozpoznać zaburzenia wentylacji o typie obturacyjnym i ocenić stopień nasilenia obturacji – zwężenia oskrzeli z ograniczeniem przepływu powietrza (np. w POChP, astmie);
• podejrzewać obecność zaburzeń wentylacji o typie restrykcyjnym (ze zmniejszeniem całkowitej objętości płuc), np. chorób śródmiąższowych płuc.

Pacjentom z potwierdzoną obturacją dróg oddechowych zaleca się próbę rozkurczową. Badanie umożliwia ocenę skurczu mięśni gładkich oskrzeli i może korelować z ich nadreaktywnością.

Poprawa uzyskana po podaniu leku rozszerzającego ułatwia rozpoznanie astmy. Brak poprawy może być powodowany niedużym stopniem obturacji oskrzeli, niewystarczającą dawką leku lub nieodpowiednią techniką jego podania.

Testy prowokacji oskrzelowej najczęściej wykonywane są u pacjentów, u których dane z wywiadu sugerują astmę, a badanie spirometryczne nie wykazuje zmienności przepływu w oskrzelach.

Testy prowokacji nieswoistej potwierdzają lub wykluczają nadreaktywność oskrzeli. Dodatni wynik testu nie jest równoznaczny z rozpoznaniem astmy.

Bibliografia:

1. Graham BL, Steenbruggen I, Miller MR, Barjaktarevic IZ, Cooper BG, Hall GL, Hallstrand TS, Kaminsky DA, McCarthy K, McCormack MC, Oropez CE, Rosenfeld M, Stanojevic S, Swanney MP, Thompson BR. Standardization of Spirometry 2019 Update. An Official American Thoracic Society and European Respiratory Society Technical Statement. Am J Respir Crit Care Med. 2019;200(8):e70-e88.
2. Boros PW. Badania czynnościowe układu oddechowego. W: Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2024/25. Medycyna Praktyczna, Kraków 2024.
3. Culver BH, Graham BL, Coates AL, Wanger J, Berry CE, Clarke PK, et al. ATS Committee on Proficiency Standards for Pulmonary Function Laboratories. Recommendations for a standardized pulmonary function report: an Official American Thoracic Society technical statement. Am J Respir Crit Care Med. 2017;196:1463 -1472.
4. Lubiński W, Zielonka T, Gutkowski P. Badanie spirometryczne. Zasady wykonywania i interpretacji. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław, 2010.
5. Hankinson JL, Eschenbacher B, Townsend M, Stocks J, Quanjer PH. Use of forced vital capacity and forced expiratory volume in 1 second quality criteria for determining a valid test. Eur Respir J. 2015;45:1283-1292.
6. Boros P, Mejza F, Gomółka P. Wykonywanie spirometrii według standardów American Thoracic Society i European Respiratory Society 2019. Med Prakt. 2020;6:48-55.
7. Goodyear SJ, Yow H, Saedon M, Shakespeare J, Hill CE, Watson D, et al. Risk stratification by pre-operative cardiopulmonary exercise testing improves outcomes following elective abdominal aortic aneurysm surgery: a cohort study. Perioper Med (Lond) 2013;2:10.
8. Hegewald MJ, Gallo HM, Wilson EL. Accuracy and quality of spirometry in primary care offices. Ann Am Thorac Soc. 2016;13:2119-2124.
9. Louis R, Satia I, Ojanguren I, Schleich F, Bonini M, Tonia T, Rigau D, Ten Brinke A, Buhl R, Loukides S, Kocks JWH, Boulet LP, Bourdin A, Coleman C, Needham K, Thomas M, Idzko M, Papi A, Porsbjerg C, Schuermans D, Soriano JB, Usmani OS. European Respiratory Society Guidelines for the Diagnosis of Asthma in Adults. Eur Respir J. 2022:2101585.
10. Kupczyk M. Komentarz. W: Mejza F. Rozpoznawanie astmy u dorosłych. Podsumowanie wytycznych European Respiratory Society 2022. Med Prakt. 2023;1:39-40.
11. Bambra G, Jalota L, Kapoor C, Mills PK, Vempilly JJ, Jain VV. Office spirometry correlates with laboratory spirometry in patients with symptomatic asthma and COPD. Clin Respir J. 2017;11:805-811.
12. Braun L, Wolfgang M, Dickersin K. Defining race/ethnicity and explaining difference in research studies on lung function. Eur Respir J. 2013;41:1362-1370.
13. Giner J, Plaza V, Rigau J, Solà J, Bolíbar I, Sanchis J. Spirometric standards and patient characteristics: an exploratory study of factors affecting fulfillment in routine clinical practice. Respir Care. 2014;59:1832-1837.
14. Boros P. Praktyka kliniczna – spirometria: ocena wymiany gazowej w płucach – współczynnik transferu płucnego dla tlenku węgla (TLCO). Med Prakt. 2017;7-8:72–76.
15. Enright P, Vollmer WM, Lamprecht B, Jensen R, Jithoo A, Tan W, et al. Quality of spirometry tests performed by 9893 adults in 14 countries: the BOLD Study. Respir Med. 2011;105:1507-1515.
16. Roberts C, Ward S, Walsted E, Hull JH. Safety of pulmonary function testing: data from 20 years. Thorax. 2018;73:385-387.